6 Mayıs 1872 yılında Midilli’de doğan Cemal Paşa, 1890'da Kuleli Askeri İdadisinden, 1893'te Harbiye Mektebi’nden mezun olmuştur. 28 Ocak 1895'te ise Kurmay Yüzbaşı olarak orduya katılmıştır. İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin üç liderinden biridir.
5 Ocak-10 Mart 1914 tarihleri arasında Nafia Nazırlığı, 10 Mart 1914-14 Ekim 1918 tarihleri arasında Bahriye Nazırlığı yapmıştır.
Birinci Dünya Savaşı döneminde "2. Ordu Komutanlığı", Filistin'deki "4. Ordu Komutanlığı", 4. Ordu kaldırılarak yerine kurulan "Suriye ve Batı Arabistan Orduları Genel Komutanlığı" (Suriye, Filistin, Hicaz, Yemen ve Asir Bölgesi Komutanlığı) görevlerinde bulunmuştur. Bu görevleri esnasında Arapların milliyetçi ve ayrılıkçı faaliyetlerini görmüş ve uzlaşmacı politikalar izlemiş olsa da 4. Ordu Müftüsü Şeyh Esad Şukayr'ın devlete karşı konuşmaları ve 4. Ordu İstihbarat Şubesinden Arap ayrılıkçılara destek mektuplarını ele geçirmesi üzerine sert önlemler almış, ayrılıkçı faaliyetleri tespit edilenleri yargılamış ve bir kısmını idam ile cezalandırmıştır. İdam edilenler arasında ileri gelen Arap aşiret liderlerinin yakınlarının da olması ayrılıkçı fikirleri daha da alevlendirmiştir. Ancak unutulmaması gereken en önemli husus ise Arap aşiretlerini isyana teşvik edenlerin özellikle İngiliz istihbarat teşkilatı olduğudur.
Savaş devam ederken cephe gerisinde Osmanlı Tebaası Ermenilerin Türk ve Müslüman halka karşı dehşetengiz saldırılarının önlenebilmesi ve cephe gerisinin güvenliğinin sağlanabilmesi maksadıyla 1915 yılında çıkartılan Tehcir Kanunu’nun mimarlarından birisidir. İsyancı Ermeni saldırılarının bazı bölgelerde isyanlara destek vermeyen Ermenilere karşı uygulandığı da görülmektedir.
Osmanlı Devleti'nin Birinci Dünya Savaşı’ndan yenik olarak ayrılmasından sonra Talat Paşa kabinesinden istifa eden Cemal Paşa, 1-2 Kasım 1918 tarihinde İttihat ve Terakki’nin yedi lideriyle birlikte bir Alman denizaltısıyla Odessa’ya oradan da Berlin, Münih ve İsviçre’ye giderek İttihatçıların yurt dışı faaliyetlerinin düzenlenmesi çalışmalarında bulunmuştur. Gıyabında İstanbul’daki sıkıyönetim mahkemesinde yapılan yargılamada; Osmanlı tebaası Arap unsurlarının isyanına sebep olmak suçundan 5 Temmuz 1919 tarihinde ordudan atılmış ve idama mahkûm edilmiştir.
Bu arada Afganistan'a geçen Cemal Paşa, Afgan ordusunun modernleştirilmesi için görev almıştır. Rus yöneticileri ve Enver Paşa ile görüşmeler yapmak üzere Eylül 1921’de Moskova’ya giden Cemal Paşa'nın, Enver Paşa'yı Özbekistan’da giriştiği hareketlerden ve Mustafa Kemal Paşa'ya karşı takındığı tavırdan caydırmaya çalıştığı bilinmektedir.
21 Temmuz 1922’de Stalin'in emriyle iki Ermeni komitacı tarafından Tiflis'te şehit edilmiştir. Cenazesi Kazım Karabekir Paşa tarafından Erzurum Karskapı Şehitliği'ne getirilmiştir.
Allah rahmet eylesin, mekânı Cennet olsun.
